Karia Geometrik Dönem Seramiği

Karia bölgesinde yaşayan insanlar başta seramik olmak üzere birçok ürün üretmiş ve bunları limanları sayesinde bölgenin dışına pazarlamıştırlar. Bölgede seramik üreten önemli kentlerden ikisi Damlıboğaz (Hydai) ve Bahçeburun köyü yerleşimidir. Buralardan ele geçen malzeme çoğunlukla kaçak kazılar sonucunda türkiyenin farklı yerlerindeki müzelere ya da yurt dışına pazarlanmıştır. Ephesos, Tire, Milas, Bodrum, Fethiye, Afyon ve İzmir müzelerinde, ayrıca Hasan Beden Koleksiyonunda Karia bölgesine ait kaplar görülmektedir. Müzelere gelen malzemenin buluntu yerleri kayıt edilmedi için bunların nerden geldiği tam olarak bilinmemektedir. Bu rağmen farklı müzelerde yer alan kaplar birbirleri ile oldukça benzerlik göstermektedir.

Karia kökenli kaplar özenle süzülmüş mika özlü hamuru ve iyi havalandırılmış fırınlardaki pişirme tekniği ile dikkat çeker. Bazı kaplar kendi hamuru ile astarlanırken bir kısmı krem rengi bir astar ile kaplanır. Bezemeler çoğunlukla koyu kahve, mat siyah veya kiremit kırmızı boya ile yapılmıştır. Yerli üretim olarak ortaya çıkan kaplar arasında Çift kulplu Maşrapa (Amphoriskos), Maşrapa (olpe), Biberon (Emzikli olpe), Kotyle ve fincanlar görülür. Geometrik dönemin çok sevilen bezeme ögeleri olan içi kafes taralı üçgenler ve baklava dilime bezemesi bu kaplar üzerinde çok sık görülür. Oinokhoe, Skyphos ve Fincan gibi kapların omuz ve gövdelerinde metoplar içine bu bezemeler çok dikkatli olarak yerleştirilir. Bazı doldurma motifleri gelişigüzel yerleştirilmesine rağmen genel olarak dikkatlice yerleştirilmiştir.

1.ERKEN GEOMETRİK SERAMİK – İ.Ö. 900 (870) – 850 (800)

Erken Karia geometrik döneme ait bilgimiz büyük çoğunlukla İasos buluntuları ile sınırlıdır. Buradan gelen seramikler genellikle parçalar halindedir. Iasos’da daha çok adalarda ve İonia’da görülmeyen Hydria’lar ele geçer. Bunun dışından boyunlu Amphora ve Oinokhoe parçaları ele geçer. Bu seramikler parçalar halinde ele geçtiği için bunları Kıta Yunanistan, Ege Adaları ve Batı Anadolu ile form açısından karşılaştırmak zor olsa da bezeme açısından benzerlikler bulunabilmektedir. Bezeme açısından benzer örnekler Attika ve adalarda görülür. Bezeme adalarda olduğu gibi omuzda yer alır. Bu alandan daha önce Protogeometrik dönemde de görülen yarım daireler görülür. Bu yarım daireler Batı Anadolu ve adalarda görülmez. Bu tür bezemeler Milet ve Bayraklı’dan gelmektedir. Ayrıca Hydriaların omuzlarında nadiren yer alan metoplar adaların etkisini gösterir. Boyunda yer alan zik zak çizgiler az da olsa Attika etkisini gösterir. Omuzda ayrıca Protogeometrik dönemin geleneği olarak konsantrik daireler görülür.

2.OLGUN GEOMETRİK SERAMİK – 850 (800) -750 (730)

Olgun geometrik dönem dönemde Bodrum ve İç Karia bölgesinde gelişme görülür. Form açısından Doğu Yunanda görülen amphoraların hepsi görülmez. Burada boyundan kulplu Amphoralar görülür. Dirmil ve Asarlık’tan gelen iki Amphora’nın Attika örneklerinden esinlenildiği düşünülüyor. Bu Amphoralar uzun, oval gövdeli, yüksek boyunlu, dışa dönük ağızlı, içi çukur konik kaidelidir. Asarlık amphorası boyun, ağız ve kaide bakımından Dirmil Amphorası ile benzerdir, ancak küçük farklılıklar görülür. Dirmil Amphorasının omuzları daha küreseldir. Asarlık Amphorasının omuz kısmı ve bezeme özellikleri Attika örnekleri ile daha benzerdir. Bu iki Amphora Keramaikos amphoraları ile benzerdir. Ancak genel kanıya göre Dirmil Amphorası Attika dışından, Asarlık örneği ise Attika kökenlidir.

Diğer görülen form ise Dirmil’den gelen Oinokhoe’dir. Oinokhoe küresel gövdeli, geniş düz kaideli, hafif dışa dönük ağızlı, kısa kalın boyunludur. Bu kabın adalardan etkilenerek yapıldığı düşünülür. Bu iki form dışından olgun geometrik döneme ait kap henüz bulunamamıştır.

Form dışından bezeme açısından olgun geometrik dönemde Doğu Yunan Protogeometrik dönemine ait bezeme seçiminde, yerleştirme alanlarında kopmalar görülür. Bu dönemde bölge yüzünü Attika’ya döner. Ancak erken geometrik dönemin izleri hala görülür.

Attika etkisi ile birlikte bezeme öğeleri arasına meander bezeme girer. Attika kaplarında olduğu gibi Asarlık’tan ele geçen kaplarda da bu bezeme boyunda panelde yer alır. Dirmil’den ele geçen kaplarda ise hem Attika hem de Adaların bezeme özellikleri bir arada görülür. Dirmil Amphoralarında bezeme boyunda ve omuz geçiş panelinde yer alır. Bu tür bezeme biçimi Argos kapları üzerinde görülür. Dirmil kapları üzerinde üç farklı meander bezemesi görülür

a. Mazgal meander
b. Çengel meander
c. T-çengel meander

Bu bezemeler Attika kökenlidir. Genelde boyunda panelde yer alan tekli zik zak bezeme de Attika kökenlidir. Ayrıca Argos etkisi ile içi taralı zik zak ve metoplar arasında yatay içleri taralı baklava zinciri görülür. Ada etkili başka bir bezeme ise balık ağı biçimindeki üçgen dizilerdir. Bu bezeme Dirmil Amphorasının omuz üzerinde, Asarlık C mezarından gelen bir Oinokhoe üzerinde görülür. Sonuç olarak bu dönemde Attika ve adaların etkileri görülür.

3.GEÇ GEOMETRİK SERAMİK – 750 – 700 (680)

Erken ve Orta Geometrik döneme ait seramik az olmasına rağmen Geç Geometrik döneme ait çok sayıda malzeme ele geçmiştir. Özellikle iç Karia bölgesinde ve Bodrum Dirmil’den çok sayıda seramik ele geçmiştir. Bu dönemde görülen formlar şöyledir;

a. Oinokhoe
b. Amphoriskos
c. Olpe
d. Krater
e. Kase
f. Skyphos
g. Kantharos
h. Kotyle
i. Kyliks
j. Lebes Gamikos
k. Lekythos
l. Tabak

Amphora formu bu dönemde görülmez. Formlarda Attika’ya bağlılık yavaş yavaş azalır. Rodos etkisi kendini göstermeye başlar.

Lagina’dan gelen bir örnekte kalın boyun biraz daha uzar, yonca ağızlıdır. Gövde daha küreseldir, konikal görünümünden dolayı Rodos etkili olduğu düşünülür ama yerel üretimdir. Bezeme omuzdaki metoplar arasında yer alır. Metoplarda içi taralı üçgenler ve kuşlar görülür. Bu kuşların Rhodos kuşlu kaseler üzerindeki kuşlara benzediği düşünülür ancak onlardan biraz farklıdır. Kuyrukları, gövde içi taralı alanlar farklılık gösterir, bunun Rhodos’tan etkilenen Karialı bir usta tarafından yapıldığı düşünülür.

Lagina’dan gelen başka bir örnekte bezeme boyunda ve omuzda yer alır. Boyunda üst kısmı “T” meander ile biten içi taralı balık ağı motifi, üst kısmında nokta sırası olan üçgen dizileri, kum saati bezemeleri görülür. Üstünde “T” meander olan balık ağı motifi Rhodos etkilidir. Noktalı üçgenler is ada etkilidir.

Yabancı kökenli bir başka Oinokhoe ise Strotonikeia’dan gelir. Form olarak Attika’da erken geometrik dönemden itibaren görülen kesik kaideli, küresel gövdeli Oinokhoelerdendir. Gövde üzerindeki metoplarda farklı bezemeler görülür. Ortadaki metopta farklı olarak stilize yapılmış arslan figürü yer alır. Kökeni tam olarak bilinmeyen bu bezeme Bayraklı ve Samos’ta da görülür. Ancak Bodrum Kyliks’i üzerindeki taralı kum saatinden dolayı Boetia etkisi olduğu düşünülür.

b. Amphoriskos

Geç Geometrik dönemde ortaya çıkan bu tür kapların tamamı İç Karia’dan ele geçmiştir. Buradan ele geçen Amphoriskoslar geniş ağızlı, hafif dışa dönük dudaklı, düz halka kaidelidir. Kulplar genellikle ağız altından çıkıp, gövde altına birleşir. Kulplarından dolayı yerel olduğu düşünülür. Çok acemice ve stilize olarak yapılmış bezemeler vardır. Kulplar arasında kalan bölgeye yatay Linear çizgiler yapılır, ancak bazılarında dikey çizgiler vardır. Gövde altı sadece firnislidir. Bu form Karia’da çok fazla ele geçmez. Karia dışında ise bu tür bezemeler görülmez. Bu formun geldiği şehirler arasında Milas, Lagina, Beçin vardır. Bu formda daha sonraki dönemlerde boyun kaybolur ve kap uzamaya başlar.

c. Olpe

Ele geçen olpeler iki gruba ayrılır. Bunlar emzikli Olpeler ve emziksiz olpelerdir. Emzikli olpeler çok fazla ele geçmez. Karia’da daha çok emziksiz olpeler ele geçmiştir. Buradan ele geçen Olpeler Attika olpeleri ile benzerlik göstermez. Atina örnekleri geniş ağızlı ve küresel gövdelidir. Yatagan’dan gelen bir örnek armut gövdeli, dar ağızlıdır. Bezeme olarak acemice yapılmış yatay bantlar vardır. Milas-Beçin’den gelen bir örnek düz kaideli, daha ince ve uzun gövdelidir. Daha geniş ağızlıdır. Bodrumdan gelen bir örnek ise ince halka kaidelidir ve belirgin dudak kenarına sahiptir.

d. Krater

Bu dönemde üç farklı Krater görülür.

• Attika Etkili Yüksek Ayaklı krater

Silindirik gövdeli, konik kaideli, ağız kenarından çıkan küçük kulplu, dışa dönük ağızlıdır. Bezeme şeması kulp hizasında ve gövde altında yer alır. Kulp hizasında metop içinde rozetler ve meander yer alır. Metoplar içi taralı baklava dilimi bezemesi ile sınırlandırılır. Gövde altında ise bir sıra geyik figürü yer alır. Birbirini izleyen bu geyik dizisinin Attika etkili olduğu düşünülür.

• Derin Gövdeli Krater
Derin gövdeli, yarım konik kaideli, yatay halka kulpludur. Form olarak Argolis kapları ile benzerdir. Ortasında noktalar olan daireler başka merkezlerde görülmez, ancak noktasız örnekler İonia’da Samos’da görülür. Ancak düzeninden dolayı Rhodos örnekleri ile daha yakındır.

• Euromos Krateri

Rhodos etkisi oluğu düşünülen bir yerel üretimdir. Batı Anadolu’da ve diğer bölgelerde ele geçmez. Hafif dışa dönük ağızlı, düz yüksek gövdeli, hafif konik kaidelidir. Metoplara bölünmüş gövde üzerinde çapraz taralı balık ağı motifleri yer alır. Bu bezemeler çok acemice yapılmıştır.

e. Kase (Skyphos)

Dirmil’de ele geçen bir örnek kullanıldığı dönemde bakır çubuklarla onarılmıştır. Derin gövdeli, yükselen yuvarlak yatay kulplu, halka kaidelidir. Metop içinde zik zak, meander ve yatay kum saati bezemesi yer alır. Bezeme olmayan alanlar siyah firnislidir. Yatay kum saatinin Rhodos etkili olduğu, kırık meanderin ise Attika-Kyklad etkili olduğu düşünülür.

f. Skyphos

Dirmil’den gelen bir örnek düz dipli, uzun düz dudaklıdır. Omuz çok az belirgindir, derin gövdelidir. Bu tip kaplar ilk olarak Attika’da orta geometrik dönemde görülür. Batı Anadolu’da görülen tek örnektir. Bezeme şeması olarak kulplar arasında metoplar vardır, metopta büyük içi taralı bir kırık meander vardır. Yanlarda içi taralı baklava dilimleri görülür. Meanderden dolayı Attika ve Kyklad etkili olduğu düşünülür.

Bu gruba dahil olan başka örnekler Milas ve Euromos’tan gelir. Milas’tan gelen örneklerde rezerve bir panel içinde konsantrik daireler görülür. Bunların Ionia Samos etkili olduğu düşünülür. Euromos’tan gelen örnekler ise oldukça küresel ve derin gövdelidir. Gövdedeki metoplarda yaprak ve içi noktalı iç içe üçgenler ve dikey dalgalı çizgiler görülür. Bunlar Karia bölgesi dışında pek görülmez, ancak zik zak ve iç içe yapılan üçgenlerin Phrygia etkili olabileceği düşünülür.

g. Kantharos

Dirmil’den ele geçen bir örnek çok ilginçtir. Doğu Yunan bölgesine Attika etkisi ile girer ancak bölgesel olarak farklılıklar görülür. Derin gövdeli, dik yüksek kulplu, yüksek konik ayaklı, ağızdan gövdeye geçişte boğumludur. Bu özellikleri ile Attika örneklerinden farklılık gösterir. Kulplarda yer alan plastik yılan bezemesinden dolayı Rhodos etkili olduğu düşünülür. Gövdede yer alan kırık meander ise Attika etkilidir.

h. Kyliks

Bodrumdan ele geçen Kyliks dışa dönük ağızlı, ağız kenarından çıkıp gövdenin üst ksmına birleşen dikey kulplu, kalın kısa ayaklı, dışa açık kaidelidir. Karia bölgesi için yabancı bir formdur. Rhodos etkilidir. Kamiros’tan ele geçen bir örnekte ayak ve kulplar benzerdir. Bezeme olarak metoplar vardır, Antitetik duran kuşların Attika etkili olduğu düşünülür. Attika’dan Kyklad adaları aracılığı ile Doğu Yunan bölgesine geldiği düşünülür. Ancak kuş üzerindeki noktalardan dolayı adaların etkisi olduğu düşünülür. Kuşlar uzun kuyruklu, boyun ve gaga yerel özellik gösterir.

Hazırlayan: Rabia Aktaş

Kaynakça:

• Seda Karaöz Arıhan, Karia Bölgesi Ölü Gömme Adetleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2007.
• W.R.Paton, “Excavation in Caria”, The Journal of Hellenic Studies, Vol. 8, 1887, p. 64-82.
• Adil Evren, Efes Müzesi’ndeki Kayra Bölgesi Kapları, Efes 2000.
• Çoşkun Özgünel, Karia Geometrik Seramiği, Ankara, 1979.

About The Author

vinifera

See author's posts