Milas Uzunyuva’da bir Anıt Mezar

Milas’ta, Hisarbaşı Tepesinin doğu yamacında, büyük terasın ortasındaki podyum üzerinde yükselen ve üstünde leylek yuvası olan bir sütun bulunur. Bu sütunlu teras, yöre halkınca yıllardır “Uzunyuva” diye adlandırılmış ve öyle anılmıştır. Burdaki sütun uzun yıllardır bulunduğu podyumun bir parçası sanılıyor ve podyum da bir tapınağın stylobatı sanılıyordu. Bu konuda, yakın geçmişe kadar kapsamlı bir araştırma yapılmadığından ve Uzunyuva definecilerce tahribata uğramadan önce kim bilebilirdi ki Milas’ın içinde, herkesin gözü önünde bir anıt mezar olsun?

Aslında Uzunyuva’ya adını veren ve podyum üzerinde yükselen korinth sütunu, Roma Dönemi’nde Menandros adına dikilmiş bir onur sütunudur ve kaidesinde bulunan yazıt da bunu doğrulamaktadır. 1994 – 1995 yıllarında Milas – Uzunyuva’da yüzey araştırması yapan Prof. Dr. Frank Rumscheid’e göre; Uzunyuva’daki korinth sütunu, M.Ö. 377 – 367 yılları arasında yapıldığı düşünülen büyük teras ve ortasında yükselen podyumun doğu kenarının merkezine M.S. 1. yüzyılın başlarında dikilmiş olmalıdır. Sütun; M.Ö. 40 yılında ölen Mylasa şehrinin ünlü konuşmacısı ve halk önderi Euthydemos’un torunu Menandros tarafından yaptırılmış bir “onur sütunu”dur. Sütunun üzerine “Halk, Menandros’u, Uliades’in oğlu ve Euthydemos’un torununu, memleketin iyilikseveri ve iyilikseverlerin evladını heykel olarak buraya dikti” diye bir yazıt eklenmiştir. Yazıt ilk defa 1775 yılında Richard Chandler tarafından keşfedilmiş, Chandler, sütunun Menandros’un onur heykelini taşıdığını belirtmiştir. Londra’daki Sociaty Of Dilettanti tarafından 1797 yılında bastırılan kitapta sütun ve altyapısı ilk kez ayrıntılıca ve ölçüleriyle yayınlanmıştır. Sütundaki yazıt 19. ortalarında tahribe uğradığından yazıt ile sütun arasındaki bağ zamanla kopmuştur.

Prof. Dr. Rumscheid’in 1994-1995 yıllarında yaptığı araştırmalara göre, M.Ö. 377 – 351 yıllarında Perslerin Karia satrabı olan Maussollos, kendisi ve eşi (kız kardeşi) Artemisia için Mylasa’da bir anıt mezar yaptırmaya başlamıştır. Ancak Maussollos, başkenti M.Ö. 367 yılında Mylasa’dan Halikarnassos’a taşıyınca, Mylasa’daki anıtmezar inşaatı da yarım kalmıştır. Maussollos, başkenti taşıdığı Halikarnassos’ta kenti yeniden kurarken, kendisi ve eşi (kız kardeşi) Artemisia için Halikarnassos’ta yeniden anıtmezar inşaatını başlatmıştır. Maussollos’un ölümünden sonra Artemisia tarafından inşaası sürdürülen anıtmezar, daha sonra yüzyıllar boyunca “Dünyanın 7 harikasından biri” olarak kabul edilecek ve Halikarnassos Maussolleionu diye bilinecektir. Hatta bu yapı, kendinden sonraki anıtmezarlara isim verecek, bu yapılar “mozole” diye anılacaktır.

Uzunyuva’da yüzey araştırması yapan Prof. Dr. Rumscheid, Halikarnassos Maussolleionu kadar büyük bir anıtsal mezar olduğunu düşünmüş müydü bilinmez ama Mylasa’da yapımına başlanmış bir anıt mezar olduğunu, yerinin belli olmadığını ama bu yerin Uzunyuva diye bilinen bu yer olabileceğini söylediğinde sene 1995’tir. Yapının birkaç sene önce definecilerce tahrip edilmesi de Rumscheid’in tezini yok saymaktır.

Rumscheid Uzunyuva ilgili tezi aslında oldukça sağlam kanıtlara dayanmaktadır. Zaten Uzunyuva’daki üst podyum ve teras ölçüleri ile Halikarnossos anıtmezarının taban ölçüleri birbirine çok yakındır. (Halikarnassos Maussolleionu’nun taban ölçüleri 32.5 x 38.5 metredir. Uzunyuva’daki üst podyumun boyutları ise 29.4 x 36 metredir.) Üst podyum, 91 x 110 metrelik bir terasın ortasında yükselmektedir. Terasın doğu temenos duvarının yüksekliği ise 10 metredir.

2010 yılı yazında burdaki kaçak kazılar tespit edilip yakalandıktan sonra anıt mezarın altındaki oda, mezar odası, lahit ve dromos gün yüzüne çıkınca anlaşıldı ki Uzunyuva’daki bu yapı, Rumscheid’ın çok önceden belirttiği yeri bilinmeyen yarım kalmış anıt mezardı. Üst taban ölçüleri Halikarnassos Maussolleionu’na çok yakın olan bu anıt mezarın üst mimarisi konusunda maalesef elle tutulur bir kalıntı yok. (Zira Mylasa, Roma ve Bizans döneminde iskana açık olduğu gibi günümüze kadar da sürekli olarak yerleşim alanı olarak kullanıldığından, burdaki anıtsal yapının üst malzemesi de devşirme olarak kullanılmış olmalıdır. Korinth sütunundaki yazıtın tarihine göre de zaten Roma döneminde tahribe uğramıştır.) Üst yapının boyutu konusunda, podyum, mezar odası ve lahitinden yola çıkarsak Halikarnassos’taki anıt mezarla yakın boyutlarda olmalıdır.

Mezar odası ve lahit definecilerce yağmalandığı için olası birçok somut verilere ulaşılamamıştır. Ancak lahitteki kabartmalar ve eldeki bulgulara göre lahit Karia Satraplığı’nın Hekatomnid Hanedanı’na mensup birisine ait olmalı.

Lahit üzerindeki uzun saçlı, Karialılara özgü başlıklı ve olasılıkla bir Karia Satrabı olduğu düşünülen figür ile Maussollos arasındaki benzerlikler göz önüne alınırsa bu anıt mezar, Maussollos tarafından henüz Karia başkenti Mylasa iken başlanıp da Halikarnassos’a taşındıktan sonra yarım kalan ve eşi ile kendisine ait bir anıt mezar olabilir miydi?

Ya da figür Maussollos değil de Hekatomnos muydu ve mezar yapısı da Hekatemnos’a mı aitti?

Üçüncü bir olasılık da bu anıt mezar Mausollos’tan ve eşinden sonra Karia Satrabı olan kardeşi İdrieus’a ait olabilir miydi? Yapım tarihine göre zayıf bir olasılık olsa da İdrieus bütün Karia satrapları içinde Mylasa’ya, babasının yurduna en bağlı Karia Satrabı’dır ve yaptırdığı birçok yapıda “Mylasalı İdrieus” imzasını kullanmıştır. (Mylasa’nın kutsal alanı Labraunda’da olduğu gibi). Hekatomnid Hanedanı içinde kendini en Mylasa’lı hisseden kişidir.

Sonuç olarak anıt mezarın kim için yapıldığı henüz kesinlik kazanmamıştır. Elimizde bunu destekleyecek bilimsel kanıtlar eksiktir. Sadece denilebilir ki, lahit bu anıt mezar için yapılmamış olmalıdır. Çünkü dört yanı kabartmalarla süslenmiş lahit, mezar odasına göre çok büyüktür ve eğer etrafındaki kabartmalar görünmeyecektiyse neden yapılsındı ki?

Uzunyuva Anıtmezarı, tamamlanmamış (tamamlanamamış?) bir eserdir. Tamamlanabilmiş olsaydı bu anıtmezarın görünümü; 91 x 110 metre boyutundaki büyük terasın ortasındaki 29.4 x 36 metre genişliğinde 3 metre yüksekliğindeki podyumu ile, Halikarnasos Maussolleionu gibi 55 metre (ya da yakın ölçülerde) yükselen bir anıtmezar olmalıydı. Alan, yıllarca çarpık kentleşmenin olumsuz sonuçlarına ve define avcılarının tahribatına uğradıktan sonra sit alanı olarak koruma altına alınmış, kazı, kurtarma ve belgeleme çalışmaları halen devam etmektedir. Önümüzdeki yıllarda yayınlanacak bilimsel verilerle şu an soru işareti olan birçok bilinmez de açıklığa kavuşacaktır. Burdaki çalışmalar, Uzunyuva Anıt Mezarı Bilim Kurulu Üyeleri: Prof. Dr. Fahri Işık, Prof. Dr. Cengiz Işık, Prof. Dr. Adnan Diler, Yrd. Doç. Dr. Abuzer Kızıl, Arkeolog Aysun Topaloğlu, Erkan Kart ve Muzzaffer Durdu tarafından halen sürdürülüyor.

Lahitle ilgili ayrıntılı görsellere Milas Resmi Sitesi‘nden erişebilirsiniz.

Kaynakça
1) “Milas – Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi”, Prof.Dr. Aşkıdil Akarca, 1954
2) “Kolloquium Die Karer und die Anderen”, Frank Rumscheid, University of Berlin, 2005
3) Prof. Dr. F.Rumscheid ile röportaj – Milas Ticaret ve Sanayi Odası Dergisi, Sayı : 48, Tarih : Ekim 2010, Olcay Akdeniz
4) http://wikimapia.org
5) Uzunyuva 3D Google Sketchup, M.Kaya

Ayrıca çevirilerde yardımlarını esirgemeyen D.Ekin Alasum‘a çok teşekkür ediyorum.

About The Author

sonerium

“Işık Ülkesi”nde doğdu. Bilgisayar, internet ve teknoloji dünyasından artan zamanlarda yarım zamanlı arkeolog.

See author's posts